4. Duurzaamheid

De NME geeft mede invulling aan thema's voeding, beweging en gezondheid. Binnen de NME worden inwoners, waaronder kinderen, voorzien van kennis, inzicht en vaardigheden op het gebied van natuur en milieu. Gecombineerd met een goed ontwikkeld waardebesef wordt er een basis gelegd om bewuste keuzen te maken ten aanzien van een duurzame en leefbare samenleving.

In september 2022 heeft de officiële overdracht van de activiteiten van de NME naar Kunstwerk! plaatsgevonden na een eerder daartoe door de gemeenteraad genomen besluit. Hiermee wordt NME een volwaardig en toekomstbestendig onderdeel van Kunstwerk!

We ontwikkelen beleid om de verduurzaming van monumenten te bevorderen.
Het archeologisch beleid is inmiddels ruim tien jaar oud. We gaan dit herzien. Hierbij brengen we WOII archeologie in kaart. De archeologische kaarten van de voormalige gemeenten Rijnwaarden en Zevenaar stemmen we op elkaar af. De archeologische restanten van de Romeinse Limes worden mogelijk Unesco Werelderfgoed. We gaan het in ieder geval beschermen door het aan te wijzen als monument. De Limes wordt meegenomen in het VTE-beleid.
Nieuw erfgoedbeleid wordt ontwikkeld in het kader van de harmonisatie.
In het kader van harmonisatie brengen we het niveau van bescherming van monumentale objecten in de voormalige gemeente Rijnwaarden op het niveau van de oude gemeente Zevenaar, door inventariseren, onderzoeken en mogelijk aanwijzen als gemeentelijk monument.
Steeds meer monumentale kerken komen leeg te staan. Samen met de kerken en samenleving ontwikkelen we beleid om te kijken hoe we de kerken toekomstbestendig maken.

In de begroting is budget toegekend om in 2023 nieuw beleid voor erfgoed te ontwikkelen in samenspraak met inwoners en bedrijven. Een plan van Aanpak wordt ontwikkeld.
Een van de monumentale schoorstenen bij Spijk is inmiddels overgenomen door de gemeente. Te zijner tijd wordt het college gevraagd dit aan te wijzen als monument.  
De herziene archeologische beleidskaart is einde voorjaar 2022 ter consultatie voorgelegd aan inwoners van de gemeente. Er is extra ingezet door de afdeling Communicatie om inwoners te interesseren. Desondanks was er nauwelijks belangstelling. 1 maart 2023 is het nieuwe beleid door de raad vastgesteld.
Alle gemeenten - ook Zevenaar - met een site behorende bij het Unesco monument de Neder-Germaanse Limes, hebben een managementplan (MP) opgesteld. Het MP voor de site Herwen - De Bijland is vastgesteld door het college. Alle MP's worden meegestuurd met de voortgangsrapportage aan het International Council on Monuments and Sites (ICOMOS).
Om het verhaal van de Limes zichtbaar te maken is eind voorjaar 2022 het kunstwerk De Baadster met drie informatiepanelen bij De Bijland geplaatst.
In 2022 heeft de opgraving van het Romeinse tempelcomplex Herwen-Hemeling veel stof doen opwaaien. De raad heeft budget toegekend om vondsten zichtbaar te maken voor inwoners. Tentoonstellingen over vondsten van het Tempelcomplex vinden in 2023 in het Liemers Museum plaats.
De Limes en het Tempelcomplex worden meegenomen in het VTE-beleid.
In de maand juli 2022 konden eigenaren van monumenten de reizende expositie ‘Verduurzaming van monumenten’ in de Turmac Cultuur Fabriek bezoeken. Deze expositie is ontwikkeld door de Rijksdienst voor het cultureel erfgoed (RCE) ter ondersteuning van gemeenten.
Samen met de Liemerse gemeenten en Doesburg is een kerkenvisie ontwikkeld, waarvan de opbrengst  - in de vorm van twee filmpjes en een flyer 'Handvatten' om dialoog te waarborgen - in maart 2022 gedeeld is met de raad en inwoners.

Voor het slagen van de energietransitie is een ander economisch model nodig: de Circulaire Economie. Hiermee optimaliseren we hergebruik én minimaliseren we waardevernietiging. Het Rijk heeft hier het Rijksbrede programma Circulaire Economie 'Nederland circulair in 2050' voor opgesteld. Wij vertalen dit concreet naar een:

• andere wijze van ontwerpen (planvorming, openbare ruimte e.d.)
• andere wijze van opdrachtverlening (aanpassen inkoop- en aanbestedingsbeleid e.d.)
• andere financiële afwegingen (zoals Total Cost of Ownership, het 'ontschotten' van potjes e.d.)
• een andere werkwijze van afval naar grondstof (in samenwerking met bedrijven, waterschap en gemeenten)

Eigen organisatie
Om uitvoering te kunnen geven aan de opgave uit het collegeprogramma 2023-2026, ‘werken aan de opgave circulaire economie in Zevenaar’, moet een ‘routekaart circulaire economie’ worden opgesteld om gefaseerd en gestructureerd de circulaire economie binnen onze organisatie in te voeren. In de kadernota 2022 zijn incidentele middelen beschikbaar gesteld om dit vanaf 2022 uit te voeren. Vanwege gebrek aan capaciteit is prioriteit elders gelegd en kon in 2022 geen uitvoering gegeven worden aan het opstellen van deze routekaart. De beschikbaar gestelde middelen zijn als zodanig vrijgevallen ten gunste van het rekeningresultaat 2022. In de 1e VGR 2023 vragen wij de reeds eerder beschikbaar gestelde middelen opnieuw aan om de routekaart in 2023 te kunnen opstellen.

Regionaal – de Groene Metropoolregio Arnhem Nijmegen
Begin 2020 is de regionale ambitieverklaring ‘Circulair opdrachtgeverschap en circulair inkopen in de GWW-sector’ (Circulaire GWW) ondertekend. In april 2020 is het bijbehorende uitvoeringsprogramma 2020-2025 opgesteld. De strekking van de ambitieverklaring en het uitvoeringsprogramma is dat regionale opdrachtgevers samen met marktpartijen werken aan het opschalen en versnellen van de circulaire economie in de GWW-sector in onze regio. Het uitvoeringsprogramma kent 4 transitielijnen, 3 sporen en 9 activiteiten. Hier is uitvoering aan gegeven door een regionale projectgroep met inzet vanuit de gemeenten Zevenaar, Arnhem en Nijmegen, de provincie Gelderland en het CROW met begeleiding door een externe marktpartij. Via vijf kennistafels is invulling gegeven aan tot nu toe acht van de negen oorspronkelijke activiteiten van het uitvoeringsprogramma: opzetten monitoringssystematiek, nulmeting, meten en monitoren, ondersteund circulair werken, kennisevenementen, regionaal trainingsprogramma, gezamenlijke aanpak circulair inkopen, proeftuin innovatieve materialen. Deze activiteiten hebben zich concreet vertaald naar een zogeheten menukaart met verschillende onderdelen om in te zetten op circulariteit binnen de GWW bij opdrachtgevers. Deze menukaart wordt begin 2023 uitgerold naar de opdrachtgevers.

Wij streven in 2025 naar een energieneutrale eigen organisatie. Hiervoor voeren we projecten uit op het gebied van gebouwen en vastgoed, bedrijfsvoering en mobiliteit.
In één van de projecten voeren we een onderzoek uit naar de manier waarop we ons eigen wagenpark verduurzamen.

Eind 2019 is de CO2-prestatieladder als monitoringstool ingevoerd waarmee de CO2 - en energieprestaties van de eigen organisatie wordt gemeten. Het jaar 2018 is het basis jaar. Bij de monitoring blikken we terug.
Op basis van de CO2-prestatieladder is een uitvoeringsprogramma opgesteld. De extra middelen voor het ondersteunen van de uitvoering en voor de monitoring zijn in de kadernota 2022 opgevoerd en door de gemeenteraad voor 2022 beschikbaar gesteld. In 2022 is gestart met de monitoring van de CO2-uitstoot over het jaar 2020. Daarnaast is in 2022 gestart met het opstellen van het klimaatplan. In dit plan wordt de route bepaald voor de organisatie gemeente Zevenaar om in 2025-2026 100% CO2-neutraal te zijn.  

'Fairtrade gemeente' is een predicaat dat vanuit 3 samenwerkende fairtrade organisaties kan worden toegekend als een gemeente op 6 criteria inzet toont voor fairtrade. Het gaat dan om gemeente in de zin van 'lokale gemeenschap', niet enkel 'gemeentelijke overheid'. Wij onderzoeken of er in de lokale samenleving animo is voor een werkgroep die fairtrade (en het behalen van het predicaat) wil oppakken.
Fairtrade nemen wij op in ons gemeentelijke inkoopbeleid, mogelijk onder het bredere vaandel van 'maatschappelijk verantwoord ondernemen'. Het facet fairtrade brengen wij periodiek onder de aandacht van inkopende budgethouders en betrokken in de periodieke peiling rond het inkoopbeleid.

Sinds december 2022 is gemeente Zevenaar officieel een Fairtrade Gemeente. Om de titel te mogen behouden moet jaarlijks inspanning geleverd worden op de zes gestelde criteria vanuit de campagne Fairtrade Gemeente. Gemeente Zevenaar ondersteunt de lokale werkgroep Fairtrade gemeente Zevenaar bij het leveren van deze inspanningen om zo bij te dragen aan het behouden van de titel.  

In 2019 is duidelijk hoe we onze gemeente aardgasvrij maken (warmtevisie en uitvoeringsprogramma). In twee wijken gaan we als ‘proeftuin’ aan de slag. Deze ervaringen en de regionale ontwikkelingen zoals de 'Wijk van de Toekomst' (Gelders Energieakkoord) gebruiken en volgen we. Bijvoorbeeld voor het opstellen van de warmtevisie en het uitvoeringsplan. In 2040 is Zevenaar van het aardgas af.
Het uitfaseren van aardgas is naast een technisch vraagstuk ook een sociaal en financieel vraagstuk dat de nodige inzet vergt.

Aardgasvrij Zevenaar – planning uit de warmtetransitievisie
De oorspronkelijke planning om het proces in de wijken en dorpen van Zevenaar te starten om aardgas vrij te worden is bij de afwegingen omtrent de kadernota 2020-2023 getemporiseerd. Vanaf 2023 zal de verdere uitrol versneld opgepakt gaan worden.
De keuze om te temporiseren in het kader van de bezuinigingsopgave heeft consequenties op het behalen van de tussendoelen. Het einddoel (100% in 2050) blijft het uitgangspunt.

Angerlo als Wijk van de Toekomst
Het Wijktransitieplan Angerlo is op 29 september 2021 door de gemeenteraad vastgesteld. Dit transitieplan is de basis voor het wijkuitvoeringsplan, een volgende stap naar realisatie. Hiervoor werken de betrokken partijen op basis van gelijkwaardigheid gezamenlijk in de programmaorganisatie Angerlo (POA) aan het wijkuitvoeringsplan (verwachte oplevering in het eerste kwartaal 2023). In de POA zijn de inwoners uit Angerlo vertegenwoordigd vanuit de Dorpsraad en de coöperatie Angerlo duurzaam (CAD). Verder maken ook de woningcorporatie Plavei, netbeheerder Liander en de gemeente Zevenaar deel uit van de POA.

Warmtenet stad Zevenaar
Fase 3B (intentieovereenkomst) is in maart 2021 van start gegaan. Door ontwikkelingen is de scope van het project verbreed naar ook de mogelijkheden van het door trekken naar Didam (gemeente Montferland) te onderzoeken. De oorspronkelijke planning is hierdoor gewijzigd waardoor het afsluiten van de intentieovereenkomst voor eind 2022 voorzien was. Maar eind 2022 heeft het Kabinet een standpunt over warmtenetten ingenomen (o.a. publieke meerderheid bij warmtenetten) waardoor de onderhandelingen met het warmtebedrijf in Zevenaar (tijdelijk) zijn gestopt. De verwachting is dat voor de zomer 2023 mogelijk meer duidelijk wordt.
Het standpunt van het Kabinet betekent ook dat we als Zevenaar moeten onderzoeken welke positie en rol de gemeente kan en wil invullen bij een publiek warmtenet. Dit intern onderzoek zal begin 2023 van start gaan.

Focusproject restwarmte steenfabriek Spijk
Eind 2021 is in het kader van de gebiedsvisie Babberich samen met woningcorporatie Vryleve en steenfabriek Vandersande een proces gestart waarbij we onderzoeken of de restwarmte van de steenfabriek benut kan worden als warmtebron voor de woningen in Spijk. De eerste resultaten zijn positief. Medio 2023 zal meer duidelijkheid komen over een eventueel vervolg.

Wij zetten extra in op het uitvoeren van het Gelders Energieakkoord.

Er zijn met betrekking tot deze activiteit geen bijzondere ontwikkelingen te melden.

De Routekaart is een uitvoeringsagenda met verschillende projecten die bijdragen aan de CO2-reductie en om energieneutraal te worden. Wij streven er naar om al in 2040 energieneutraal te zijn. Dit doen we onder andere door het professionaliseren van het Liemers Energieloket om nog beter de inwoner te bereiken, maar ook door een duurzaamheidsfonds waar initiatieven van derden gebruik van kunnen maken.

Regeling reductie energiegebruik woningen (RREW)
De regeling reductie energiegebruik woningen (RREW) is een specifieke uitkering van het ministerie van Binnenlandse Zaken om naast huiseigenaren ook huurders te helpen met energiebesparing in hun woning. De regeling bevat acties als informatieavonden/webinars, -flyers en –brochures, een grootschalige inkoopactie voor energiemaatregelen (isolatie en zonnepanelen). Daarnaast hebben huiseigenaren en huurders een cadeaubon t.w.v. € 70 ontvangen waarmee zij bij de lokale bouwmarkt of webshop energiebesparende producten kunnen kopen.

De regeling liep af op 31 december 2022. Er zijn in totaal 5.014 woningen (koop 3.211 en huur 1.822) met een actie voor energiebesparende maatregelen bereikt. De regeling heeft daarmee bijgedragen aan een voorlopige CO2-reductie van een ruime 953 ton per jaar (waarvan globaal 700 ton door de cadeaubonnenactie). De hoeveelheden zijn berekend op basis van gegevens van Milieu Centraal. De regeling loopt tot en met 31 december 2022.

Energieloket en energiecoaches
Het regionaal energieloket voor particulieren en VvE’s is sinds augustus 2021 live. Vanaf de lancering is dit digitaal loket 28.000 keer bezocht (unieke IP-adressen).
Samen met het regionaal energieloket zijn we sinds september 2021 gestart met de inzet van energiecoaches. Er zijn acht coaches opgeleid om inwoners van zowel koop- als huurwoningen te voorzien van adviesgesprekken over woningverduurzaming. Tot nu toe zijn er 245 huisbezoeken afgelegd.

Laadpalen infra en concessie
In de transitie naar CO2-neutrale mobiliteit speelt elektrisch vervoer een belangrijk rol. Die transitie kan alleen slagen als er voldoende mogelijkheden zijn om te laden. Omdat niet iedereen op eigen terrein kan laden of als bezoeker in de gemeente verblijft is men aangewezen op publieke laadinfrastructuur. In het kader van het nationaal klimaatakkoord is een nationale agenda laadinfrastructuur (NAL) opgesteld. In de NAL staan afspraken om te zorgen voor een dekkend laadnetwerk, waarin gemeenten een cruciale rol spelen.
In september 2022 heeft gemeente Zevenaar de integrale laadvisie vastgesteld. Deze visie bepaalt de strategie van gemeente Zevenaar om tijdig een toegankelijke, betaalbare, betrouwbare en veilige laadinfrastructuur voor elektrische voertuigen te realiseren.

Voor de uitrol van laadinfrastructuur neemt gemeente Zevenaar deel aan de regionale concessie "openbare laadinfrastructuur elektrische voertuigen". De concessie is op 1 juli 2022 gestart en loopt tot 1 juli 2025. De concessiehouder (Vattenfall InCharge), heeft exclusiviteit om tot einde contractdatum, met een optie van tweemaal één jaar verlening, laadpalen in gemeente Zevenaar te plaatsen. Het uitvoeren van contractmanagement met de concessiehouder is belegd bij provincie Overijssel.

Ook de Regio Arnhem Nijmegen staat voor een opgave (in 2050 energieneutraal). Dit is een opgave voor alle vier de bestaande portefeuillehoudersoverleggen (Duurzaamheid, Mobiliteit, Wonen en Economie). De coördinatie is vanuit het portefeuillehoudersoverleg Duurzaamheid en wordt voorbereid via de regionale Icoongroep Slimme Duurzaamheid. Voor het halen van de opgave is het uitvoeringsprogramma opgesteld waarbij de focus van de regionale samenwerking ligt bij:

• Regionale Energiestrategie (RES)
• Energietransitie gebouwde omgeving
• Duurzame bedrijventerreinen
• Duurzaam en circulair inkopen en aanbesteden

Het uitvoeringsprogramma "routekaart energietransitie regio Arnhem-Nijmegen en de regionale energiestrategie (RES) zijn ondergebracht in de Groene Metropool Regio Arnhem-Nijmegen, bij de opgave Circulaire regio.
In alle deelnemende gemeenten is het RES bod 1.0 vastgesteld. Nu zijn we met het traject RES 2.0 bezig, waar onder andere de onderwerpen ‘het ruimtelijk (laten) landen van het RES 1.0 bod’; de onbalans tussen zon en wind; plan-MER RES 2.0; de net congestie; Plan MER procedure; RES warmtespoor en de verdeling van vraag en aanbod tegen de laagste maatschappelijke kosten aan de orde komen.

Vanuit de opgave Circulaire regio is het project ‘Circulair Opdrachtgeverschap en Circulair Inkopen in de GWW Regio Arnhem-Nijmegen’ ontstaan waar de gemeente Zevenaar aan mee doet (zie ook activiteit 7.2.1).

Om deze doelstelling te realiseren willen wij de hoeveelheid gescheiden ingezameld GFT- en groenafval verhogen. Om dat te bereiken voeren wij een aparte GFT-container in die wij de inwoners gratis aanbieden. Ook kunnen inwoners groenafval op het aanbiedstation gratis aanbieden. Het aanbieden van restafval gaan wij ontmoedigen door dit minder vaak op te halen.
De aanvullende lasten dekken wij binnen de afvalbegroting en verrekenen we via de afvalstoffenheffing.

De hoeveelheid aan huis ingezameld restafval ligt inmiddels op 97 kg per inwoner en daarmee onder de doelstelling. In het nog op te stellen grondstoffenbeleidsplan onderzoeken we of en zo ja hoe de hoeveelheid restafval nog verder omlaag kan.

Zoals in het Watertakenplan de Liemers 2017-2021 is opgenomen, focussen we serieus op duurzaamheid en klimaatverandering. Bij het ontwerpen en inrichten van zowel (afval)waterketen, watersysteem als openbare ruimte wordt hiermee rekening gehouden. Hierbij zoeken wij nadrukkelijk naar een integrale benadering bij grootonderhoud, reconstructie en nieuwbouw.

De volgende uitgangspunten hanteren wij bij alle plannen met betrekking tot afvalwaterketen, watersysteem en openbare ruimte:

1. Klimaatbestendig inrichten betreffende water, hitte en droogte.
2. Vasthouden, bergen en afvoeren.
3. Beperken wateroverlast in stedelijk gebied.
4. Scheiden bij de bron van hemelwater en vuilwater.
5. Vuilwater wordt via de riolering afgevoerd naar de zuivering.
6. Hemelwater voert bij voorkeur zichtbaar bovengronds af naar oppervlaktewater of bodem.
7. Anticiperen op klimaatverandering door rekening te houden met de verwachte effecten bij het ontwerp en inrichting van (afval)waterketen, watersysteem en openbare ruimte.
8. Milieutechnisch functioneren en oppervlaktewaterkwaliteit mag niet verslechteren ten opzichte van de huidige situatie.
9. Particulieren stimuleren voor meer groen in de tuin, voor hitte en water. Bewoners moeten zich zo veel mogelijk zelf verantwoordelijk voelen voor het verwerken van hemelwater op eigen terrein.

Wij gaan samen met andere Liemerse gemeenten en het waterschap dit jaar starten met het project 'Klimaatadaptatie De Liemers', zoals recent vanuit het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie is voorgeschreven. Hiervoor voeren we een stresstest uit om knelpunten en risico's op onder andere wateroverlast in kaart te brengen.

De stresstest, risicodialogen en uitvoeringsprogramma klimaatadaptatie hebben wij afgerond en zijn door de raad vastgesteld. Het nieuwe Watertakenplan 2022-2026 is in september 2022 door de raad vastgesteld.